Leer portretschilderen op je eigen tempo

Soms zit alles in een soort “flow”. Van die periodes dat alles zomaar helemaal meezit, dat dingen vanzelf lijken te gaan. Dat gebeurtenissen samenvallen, samenkomen, op hun plek vallen.

Zomaar. Zo gemakkelijk is het natuurlijk niet.

Aanstaande zaterdag komt mijn interview in de weekendbijlage van het Noordhollands Dagblad, “VRIJ”, een interview waar ik zomaar voor gevraagd ben. Een stuk dat over mijn online cursus portretschilderen gaat, met de titel: “Schilderen is Kijken”.

Natuurlijk vind ik het leuk. Ik vind het leuk dat mijn cursus aandacht krijgt. Dat men mij gevraagd heeft voor het interview omdat het bijzonder gevonden wordt dat een online cursus portretschilderen zo’n succes is. Maar meer nog vind ik het leuk dat belicht wordt dat de cursus ongekunsteld en puur is. En dat het de cursist zoveel meer dan alleen schilderen kan brengen. Daar ben ik, laat ik het gewoon maar zeggen, ook trots op.

Trots ben ik ook op het feit dat ik “nee” heb kunnen zeggen tegen deelname aan het televisieprogramma “Sterren op het Doek”, dat zomaar langs kwam. Omdat het niet in mijn plan paste, ook al zag ik goed in dat het kansen kon bieden.

Blij ben ik met de aanvragen voor portretopdrachten die bijna elke dag zomaar binnenkomen. Ook al heb ik andere plannen voor de toekomst en kan en wil ik ze niet allemaal aannemen.

Trots en blij ben ik ook met alle nieuwe cursisten die zich elke dag zomaar weer aanmelden voor mijn cursus en met alle cursisten die zomaar zo heerlijk, prachtige portretten aan het schilderen zijn.

Allemaal prachtige dingen, die zomaar lijken te gebeuren.

Niets is echter minder waar. Al die dingen gebeuren niet zomaar. Je wordt niet zomaar opeens gevraagd voor een portretopdracht. Je hebt niet zomaar opeens een cursus. Er zijn niet zomaar opeens zoveel cursisten. Je hebt niet zomaar opeens succes. Je kunt niet zomaar opeens een portret schilderen.

Inmiddels is het alweer meer dan 25 jaar geleden, maar ik weet het nog heel goed. Het “Toonbeeld Collectief”, heette ons groepje. We schilderden bij een schilderclub in Castricum en hadden les van Gemma, onze “schilderjuf”. Guus, Annelies, Dory en ik. We waren met zijn vieren supergemotiveerd. Guus, de initiator, was toen al ouder dan dat ik nu ben. Samen organiseerden wij onze eerste echte tentoonstelling in een prachtige ruimte in psychiatrisch centrum Duin en Bosch. We nodigden familie, vrienden en kennissen uit voor een feestelijk opening met hapjes en drankjes en onze eigen juf hield de openingstoespraak. Natuurlijk nodigden wij een verslaggeefster van de krant uit om er de nodige publiciteit aan te geven. Die foto heb ik nu nog.

Dat was de start van een lange weg richting nu.

Hoeveel exposities ik in de loop der jaren heb gehad, dat weet ik niet eens meer. De tel van het aantal artikelen dat ik op eigen initiatief naar de plaatselijke krantjes heb gestuurd ben ik allang kwijt. Visitekaartjes heb ik verspreid, informatiefolders gemaakt en verstuurd. Bedrijven heb ik aangeschreven. Tijdschriften benaderd. Projecten bedacht en interviews gegeven.

En daarbij heb ik steeds heel veel geschilderd natuurlijk. Portretten, dat vooral. Maar ook stillevens, bloemen en naakten. En ook die heb ik geëxposeerd. Net als de poloschilderijen, mijn “vrije werk”, dat ik maakte naast mijn portretopdrachten. Ooit bedacht als een leuke manier om wat extra geld te verdienen.  Ook toen weer heb ik alle marketingactiviteiten uitgevoerd die daarbij hoorden. Een leuke journalist heeft er ooit eens een mooi artikel aan gewijd (lees hier).

Al die activiteiten gedurende die jaren hebben mij uiteindelijk gebracht tot waar ik nu ben. Niet echt zomaar dus.

Bij een deel van mijn cursisten proef ik eenzelfde soort ambitie. Een gedrevenheid om verder te komen. Met het schilderen van portretten, dat in eerste instantie. Om dat steeds beter in de vingers te krijgen, om steeds beter op het doek te krijgen wat je voor ogen hebt. Steeds losser, steeds kleurrijker, steeds beter gelijkend. Maar daarna ook, stiekemweg, wat naar buiten willen treden met je portretten. Het weggeven van een portret verandert langzaam in een opdrachtje. Eerst van een familielid of een buurvrouw. Maar daarna voorzichtig ook van een eerste echte opdrachtgever. Met alle dilemma’s en onzekerheden die daarbij horen. Hoe pak je zo’n opdracht aan, waar moet je aan denken, hoeveel kun je ervoor vragen? En daarna, als dat een beetje loopt, heel voorzichtig de weg verkennen naar professionaliteit. Hoe pak je dat aan, hoe kom je aan je klanten, wat doe je met een website?

Ik vind het geweldig om die ontwikkeling te zien bij mijn cursisten. Wetende waar ze mee worstelen, waar ze tegenaan lopen, waar ze hulp bij nodig hebben. Want dat dingen niet zomaar gebeuren, dat staat vast. Als je iets wilt, zul je er iets voor moeten doen. Gelukkig hoef je het niet allemaal alleen te doen. Met behulp van de cursus, maar ook van je medecursisten in de Facebookgroep, die je maar wat graag met raad en daad bij willen staan, kun je wegen bewandelen die je misschien niet voor mogelijk had gehouden!

Natuurlijk wist ik wel dat het zo is. Tenslotte heb ik jarenlang gewone, en daarmee bedoel ik: reguliere schilderlessen gegeven. Tientallen cursisten heb ik de revue zien passeren. De een niks aan de hand. De ander speciaal. Een derde heel speciaal.

Vanuit een van mijn vroegere banen, bij een organisatie die zich inzette voor re-integratie van mensen met een psychiatrische achtergrond weet ik heel goed hoe een muntje opeens om kan draaien. Hoe dingen die ooit zo vanzelfsprekend en normaal waren, opeens moeilijk, belemmerend, zelfs ondoenlijk kunnen worden.

Maar toch sta je daar niet direct bij stil als je een online schildercursus opzet. Dan bedenk je niet van tevoren dat er dan heel veel mensen mee gaan doen. Waardoor de kans dat je met psychische zaken te maken krijgt opeens vele malen groter wordt.

Nou heb ik vroeger al eens psychiater willen worden. Toen ik besefte dat je daarvoor echt ontzettend lang moet studeren en dat, althans zo hoorde ik dat, je als psychiater voornamelijk recepten aan het uitschrijven schijnt te zijn, was het plan ook weer heel snel van de baan, moet ik bekennen.

Maar psychologie heeft me altijd getrokken.

Eerlijk gezegd heb ik geen flauw idee hoeveel mensen in meer of mindere mate psychische problemen hebben. Maar dat er onder de vele cursisten van mij redelijk wat mensen zitten die hiermee te maken hebben, dat weet ik wel zeker.

Zal er een verband te leggen zijn tussen interesse in schilderen en psychische problematiek? Het zou zomaar eens zo kunnen zijn.

Waar ik inmiddels ook van overtuigd ben, dat is dat schilderen een enorm positieve invloed kan hebben op de psyche van de mens. Het kan je doen opbloeien en zelfverzekerdheid stimuleren. Levensvreugde geven. Starheid los doen laten. Helpen bij rouwverwerking. En veel meer van dit soort zaken.

Zo heb ik een cursist die nog nooit geschilderd had. Zij heeft inmiddels haar overleden dochter, een prachtig mooie sprankelende meid, een aantal keer op het doek vastgelegd. Steeds weer heeft zij elk detail van haar gezichtje, van haar haar, van haar uitstraling bekeken en omgezet in verf. Steeds weer opnieuw, steeds completer en steeds beter. Het is een portret geworden dat blijheid uitstraalt en levensvreugd. Een portret dat gelijkend is, een portret dat ontroert.

Een andere cursist is zeer ernstig ziek en heeft door haar ziekte nog maar een beperkt zicht en heel weinig energie. Wat zij zo graag wilde is haar mooie, lieve kleindochtertje schilderen. In kleine stapjes, maar volhardend, heeft zij haar inmiddels een aantal keer geschilderd. De vreugde die zij hieruit heeft gehaald is met geen pen te beschrijven. Haar kleindochter zal voor altijd trots zijn op het door oma met zoveel liefde geschilderde portret.

Zomaar twee voorbeelden. Zo zijn er talloze. Cursisten die door het schilderen weer energie hebben gekregen. Die verslingerd zijn geraakt aan het portretschilderen. Die het schilderen van portretten als doel in het leven hebben gemaakt. Die structuur krijgen doordat ze elke ochtend beginnen met schilderen. Wiens zelfvertrouwen enorm is gegroeid. Die zichzelf tegenkomen tijdens het schilderen en daar oplossingen voor verzinnen. Die het als afleiding zien van dagelijkse problemen of ziekte. Die een burn-out hebben en daar door het schilderen langzaam bovenop komen. Cursisten die door het sociale aspect van de Facebookgroep  op de rails worden gehouden of uit hun isolement worden gehaald.

Natuurlijk zijn er ook “gewone, niks aan de hand” mensen. Die gewoon alleen maar lekker willen schilderen. Niks meer en niks minder. Voor die mensen is de cursus ook. Uiteraard.

Zelf denk ik dat de kracht van de groep zit in de combinatie van deze twee. In het accepteren van elkaar. Want als we schilderen zijn we allemaal gelijk. Met of zonder problemen.

Afgelopen week had ik er weer een hoor… Zo’n kind dat je wel op kunt eten. En dat is positief bedoeld uiteraard.

Het stapt de deur binnen, nog vóór zijn moeder. Met zijn mollige knuistje houdt hij zich aan de deurpost vast terwijl hij over de drempel stapt. Met ferme stap beent hij de gang door, richting de kamerdeur. Nieuwsgierig kijkt hij door het glas de kamer in.

Ik kijk er verbaasd naar. Moet je dat toch zien, zo’n kruimel, drie jaar oud, de blonde haartjes in de gel. Gymschoenen met flikkerende lichtjes, spijkerbroekje en een heerlijk blauw t-shirt waarin zijn stevige lijfje duidelijk te zien is.

Precies drie jaar geleden was zijn zus bij mij, samen met haar twee oma’s. De oma’s hadden bedacht om een portret van haar te laten schilderen, als cadeau voor de bruiloft van haar ouders, hun zoon en dochter. Ik weet het nog als de dag van gisteren. Het blonde meisje, drie jaar oud, een roze truitje, roze strikjes in het haar en in haar blauwe ogen een blik…. zooo ondeugend!

Het was reuze gezellig met de oma’s. Twee totaal verschillende vrouwen, samengebracht doordat hun kinderen een relatie met elkaar kregen. Uren hebben we zitten kletsen. Uiteindelijk wist je meer van ze dan dat je van je gemiddelde buurvrouw wist waar je al jaren naast woonde.

Tijdens het praten observeerde ik het kleine meisje. Voor mij was het onmiddellijk duidelijk dat haar heerlijke vrije blik de hoofdtoon moest voeren. Haar ogen moesten eruit sprankelen, al het roze zou als zachte omlijsting dienen.

Ik maakte het portret. Het stond er in no-time op. Heel fris, heel spontaan, heel direct, ik vond het heerlijk. De oma’s kwamen kijken en de stoerste brak bij het zien van het portret in tranen uit. Het was goed. Dat wist ik al.

De ouders waren verrukt. Dat resulteerde erin dat ze enige tijd later mij berichtten dat ze hun kersverse zoontje ook wilden laten portretteren. Ook weer op driejarige leeftijd, net als zijn zus.

De afspraak stond al een jaar en vorige week was het zover. Er was reikhalzend naar uitgekeken.

In de ogen van het heerlijke joch herken ik onmiddellijk zijn zus. Dezelfde onbevangen, rechtdoor, open blik. Volkomen op zijn gemak ligt hij uiteindelijk op mijn schoot. De beentjes op tafel, speen in de mond. Ik knijp in zijn armpjes en geniet.

En met de moeder drink ik koffie en praat ik. En weet in een ochtend meer van haar dan dat ik van mijn buurvrouw ooit zal weten.

Het is alweer een aantal jaar geleden, maar ik kan het mij nog zo goed herinneren. Sommige dingen vergeet je gewoon nooit. Omdat ze veel indruk hebben gemaakt, omdat ze een speciaal gevoel bij je hebben los gemaakt, omdat ze je hebben geraakt.

Het was in de tijd dat ik mijn atelier nog in de Boerderij had. Als ik een afspraak had was ik altijd een aantal uur van te voren aanwezig. De kachel moest op tijd aan, want het duurde uren voordat het een beetje behaaglijk was. De spullen van de cursisten ruimde ik op, soms moest er even stof gezogen worden, het aanrecht aan kant gemaakt en natuurlijk moest er koffie worden gezet.

Daarna ging ik vaak even naar binnen, in de woonkamer bij mijn schoonmoeder zitten. Beetje kletsen en wachten totdat de klant het pad van de boerderij op kwam rijden. Dat was het moment dat ik door de stal naar het erf liep om de mensen binnen te laten.

Zo ook die ene keer. Een grote auto draaide het erf op en werd geparkeerd. Uit de auto stapte een grote, jonge, stoere vent. Sportief gekleed, goed kapsel. Een man  met uitstraling. Een man waar je als vrouw voor omkijkt, laten we het zo maar gewoon zeggen.

In het atelier begint hij zijn verhaal. Enigszins op afstand vertelt hij over zijn vrouw en over zijn gezin. Twee jonge kinderen en een prachtige sprankelende vrouw. Ze waren super gelukkig met elkaar. Alles liep op rolletjes, ze vierden het leven. Totdat zij op een dag voor de wasmachine zit en niet meer weet hoe het ding werkt. Dat was het begin van het eind van haar leven. Van hun leven.

Hij haalt foto’s tevoorschijn. Ik zie een prachtige, blonde, jonge vrouw. Haar blauwe ogen sprankelen je tegemoet. Op elke foto staat ze stralend, met haar kinderen, tijdens vakanties, op hun bruiloft, bij feestjes en gewoon thuis. De liefste moeder voor haar kinderen, de mooiste en geweldigste vrouw voor hem.

Heel duidelijk is hij over hoe hij haar op het portret wil hebben. Het moet absoluut de juiste uitstraling hebben. Ik voel aan alles dat hij er niet 100% van overtuigd is dat dit mij ook daadwerkelijk gaat lukken. Zo nemen we afscheid.

Natuurlijk legt het een druk. Het zou gek zijn als dit niet zo was. Ik wilde zo graag dat hij voor een heel klein deel zijn vrouw weer mee naar huis kon nemen, de moeder van zijn kinderen. Dat ik erin zou slagen om aan zijn verwachtingen te voldoen, misschien juist wel omdat hij daaraan twijfelde.

Na een aantal maanden komt hij weer naar mijn atelier. Het portret is klaar. Zelf vind ik dat ik haar goed heb getroffen. Ze sprankelt van het doek. De blauwe ogen houden je gevangen en nemen je mee in haar vrolijkheid. Jong, vrolijk, onbevangen, genietend, levend.

Net zo afwachtend als bij zijn eerste bezoek loopt hij naar het portret toe. Het is stil. Hij loopt dichterbij en bekijkt het stilzwijgend. Na enige tijd draait hij zich om. “Het is goed”, zegt hij. Er valt een last van mijn schouders. Soms zijn er niet veel woorden nodig.

Hij gaat weer naar huis, het portret blijft bij mij achter. Het is nog nat en hij wil het liever niet zo mee naar huis nemen. We spreken af dat ik het portret bij hem langs kom brengen.

Hij rijdt het erf af en ik zwaai hem uit. Ik loop weer terug naar het atelier en kijk nog even met een blij en voldaan gevoel naar haar portret. Op dat moment bliept mijn telefoon. Een berichtje, vanuit de auto. “Je hebt mij net weer even het gevoel van verliefdheid teruggegeven toen ik naar haar portret keek… bedankt daarvoor…!”

Een paar weken later breng ik het portret thuis. Alles is voorbereid, de plek is bepaald, er is zelfs al een spotje geinstalleerd.

Ik eet pasta mee en klets met de kinderen. Zij is weer thuis, bij haar man en kinderen.

Het contact verliep uiterst gedisciplineerd. E-mails beantwoordde ze snel en correct, een afspraak werd ver van tevoren gemaakt en nogmaals bevestigd. Ik had duidelijk met iemand te maken die gewend was te organiseren. Ook wel eens lekker.

Een zakelijk portret, was de opdracht. Als er iets van het bedrijfslogo in het portret verwerkt kon worden dan zou dat leuk zijn. Natuurlijk stuurde ze het logo per omgaande in hoge resolutie aan mij door. Kon ik mij vast voorbereiden.

Een regeltante, zakelijk, strak, knot, bril, suffe pumps. Zo’n type.

Een grote man in 3-delig krijtstreeppak stapt energiek de deur binnen. Een stevige handdruk, een serieuze blik door een bril met rond, goudkleurig montuur. Direct daarachter zijn assistente, tevens vriendin. De knot met suffe pumps blijkt lieftallig, vriendelijk, zacht, mooi en goedgekleed te zijn.

Het gesprek vlot snel. Voordat we het weten zijn we verwikkeld in gesprekken over honden, huizen, vakanties, werk en kat Merlijn. Enthousiast en gedreven vertelt hij over zijn zakelijke avonturen, het opstarten en de uitbouw van verschillende bedrijven, de keuzes die hij maakte. Wat hem dreef en hoe hij blijft verlangen naar nieuwe uitdagingen. De lieftallige vriendin blijft mooi zitten. De man in het strakke pak zakt steeds meer op zijn gemak onderuit in zijn stoel.

Ik vertel hem dat ik het leuk vind om hem in een klein uur tijd te zien transformeren van de correcte fiscalist in een jongensachtige man, die ik zo met een biertje in de kroeg zie zitten. Hij reageert met glunderende blik, bevestigend.

En dan weet ik gelijk hoe ik hem op het portret wil hebben. Zakelijk, keurig en correct, met bedrijfslogo. Maar ook: vriendelijk, ontspannen, energiek en jongensachtig.

Heerlijk, ik hou van contrasten!

Het enige onderwijzende familielid dat ik heb gehad is een aangetrouwde oom die docent was. Van die kant kan het dus niet zijn gekomen.

Toch is het iets dat ik gewoon echt leuk vind om te doen. Mensen dingen leren. Ze inspireren en motiveren. Ze vertellen en laten zien hoe ze dingen kunnen doen, hoe ze zichzelf kunnen verbeteren en ze het vertrouwen geven dat ze dingen kúnnen. Ook als ze er zelf niet in geloven. Eigenlijk juist dán…!

Hoe mooi is het als je mensen ziet groeien. Ze boven zichzelf ziet uitstijgen.

Jarenlang heb ik schilderles gegeven. Aan volwassenen en aan kinderen. De kindergroep had een speciale plek in mijn hart. Het was een klein groepje kinderen, dat in het begin af en toe van samenstelling wisselde. Na enige tijd bleef een vast groepje van vijf meisjes over. Vijf totaal verschillende kinderen, in leeftijd variërend van 8 tot 14 jaar. Ieder met haar eigen achtergrond, haar eigen verhaal. Juist die verschillen zorgden voor de heel bijzondere sfeer in de groep.

Vaak werden ze gebracht door hun ouders. Het ene meisje kwam net van de hockey en had in de auto nog snel even een broodje gegeten. De ander had voordat ze naar schilderles kwam nog de zorg voor haar gehandicapte broertje gehad. Weer een ander kwam door weer en wind op de fiets. Allemaal hadden ze er alles voor over om naar schilderles te kunnen komen.

Het was er veilig. Gezellig en warm. Natuurlijk werd er geschilderd. Maar ook gepraat, gelachen en thee gedronken. De fijne sfeer bracht onderwerpen naar boven die niet direct op school of thuis besproken zouden worden. Hoe jong ze ook waren, er was wederzijds respect en waardering.

Ik heb ze groot zien worden. Heb jarenlang mogen genieten van hun ontwikkeling. Van kleine meisjes tot bijna-volwassenen. Heb gezien hoe ze hebben geworsteld. Met ouders, ambities en zichzelf.

De bijzondere Benjamin. Leergierig, gedreven en talentvol. Frank en vrij begonnen met losse penseelstreek en primaire kleuren. In de loop der jaren zich ontwikkelend tot iemand die, als ze een portret schilderde, vond dat het ook echt moest líjken. Niet snel tevreden, eigenlijk bijna nooit. Wetend dat het altijd beter kan. Liet ooit door mij een portret van haar schilderen, gedeeltelijk betaald van haar eigen spaargeld. Combineerde moeiteloos het schilderen met hockey, muziekles, tennissen en school. Het jonge meisje woont nu in Engeland, waar ze bezig is met een prachtige opleiding. Ambitieus en gedreven, nog steeds.

De gevoelige Spring-in-het-veld. Altijd vol ideeën voor schilderijen. Wist precies wat ze wilde gaan maken. Had een flair met schilderen die ik maar weinig heb gezien. Toverde de mooiste, kleurrijkste en fantasie-volste dingen op het doek. Altijd te laat met opruimen, altijd geknoeid op haar mooie kleren en altijd een moeder die daar niet blij mee was. Kwam ooit vijf kilometer lopend door de sneeuw naar schilderles. Omdat ze geen vervoer had en gewoon per se heen wilde. Woont nu alweer jaren stoer op zichzelf. Heeft de wereld over gereisd en redt zich uitstekend. Ontwerpt en maakt haar eigen kleding en prachtige muurschilderingen in opdracht.

De lieve Oudste. Zorgzaam, behulpzaam en lief. Worstelend met zichzelf. Zichzelf altijd wegcijferend. Had vaak de zorg voor haar broertje en meestal geen zin in langdurige schilderprojecten. Grote-halen-snel-thuis, veel productie. Altijd nieuwe ideeën, telkens iets anders. Gek op kleine kinderen. Van klassenassistent tot kleuterjuf. Nu wonend op Aruba, werkend als leerkracht op een school. Haar eigen leven vormgegeven en zelfstandig, zelfverzekerd en blij geworden.

Het meest recente Jonkie. Nam alles goed in zich op, luisterde nauwgezet en voerde alles precies uit zoals het verteld werd. Zich ontwikkelend van klein meisje dat alleen naar de gesprekken van anderen luisterde tot iemand met een eigen mening en een gewaardeerde inbreng in de groep. Nu op eenzelfde serieuze en volwassen manier bezig met een opleiding die ze vast en zeker met goed gevolg gaat afronden.

En de eigen Dochter. Eigenwijs, onzeker, tegendraads. Met een talent dat ze zelf niet zag. Een van haar eerste prachtige aquarellen hangt nog steeds in ons huis. Nu een zelfverzekerde regeltante met veel mensenkennis die precies weet hoe het in de wereld werkt. Woont samen met haar vriend en heeft een heerlijk leven.

De boodschap dat ik zou stoppen met de schilderlessen was niet gemakkelijk en werd slecht ontvangen. Tranen zorgden voor uitstel van het einde. Later kwam dat toch, op een moment dat het natuurlijker was en minder erg.

Als ik aan ze denk, dan krijg ik een warm en trots gevoel. Ze voelen nog steeds een heel klein beetje als mijn eigen kinderen. Ik hoop dat ze in “onze” schilderlesjaren iets mee hebben gekregen waar ze de rest van hun leven iets aan zullen hebben. Al is het alleen maar de waarde van een veilig gevoel.